دما

کمینه دمای هوا در ارتفاعات دماوند تا ۶۰ درجه زیر صفر (در زمستان) و تا یکی-دو درجه زیر صفر (در تابستان) پایین می‌آید.

باد

سرعت طوفان در دماوند گاهی از ۱۵۰ کیلومتر در ساعت نیز می‌گذرد. سرعت باد در کوهپایه‌ها گاه به هفتاد کیلومتر در ساعت می‌رسد. بیشتر بادها از غرب و شمال غربی می‌وزند.

بارندگی

میانگین بارندگی در ارتفاعات دماوند ۱۴۰۰ میلی‌متر در سال است و بارش در ارتفاعات معمولاً به صورت برف است.

فشار هوا

فشار هوا در قلّه دماوند نصف فشار هوا در سطح دریا است.

یخچال‌ها

• یخچال سیوله (جبهه شمالی)
• یخچال دوبی سل (جبهه شمالی)
• یخچال عروسک‌ها (جبهه شمالی)
• یخچال دره یخار (شمال شرقی)
• یخچال خورتاب سر
• یخچال شمال غربی
• یخچال غربی

آبشار

آبشار یخی در جبهه جنوبی کوه دماوند آبشاری یخ‌زده وجود دارد که در جهان منحصربه‌فرد است. بلندی این آبشار ۷ متر و قطر آن ۳ متر می‌باشد. یخ آن هیچ‌گاه ذوب نمی‌شود. در فصل تابستان، هر روز بر اثر تابش آفتاب در حدود ظهر و یک ساعت بعد از ظهر، دمای هوا به بالای صفر می‌رسد و به دنبال آن، آب بسیار کمی جاری می‌شود و در حدود ۴ بعد از ظهر، دمای هوا به زیر صفر می‌رسد و یخ ذوب شده دوباره منجمد می‌شود و به‌این ترتیب آبشاری یخی پدید می‌آید که همواره یخ زده‌است. در بالای این آبشار، گودالی وجود دارد که در تمام طول سال پوشیده از برف است. آبشار یخی کوه دماوند با قرار داشتن در ارتفاع ۵۱۰۰ متری، از نظر ارتفاع از سطح دریا مرتفع‌ترین آبشار در خاورمیانه می‌باشد.

پوشش گیاهی

در ارتفاعات مختلف کوه دماوند، گیاهان فراوان و گوناگونی می‌رویند که برخی از آن‌ها فقط در ارتفاعات خاصی دیده می‌شود. گیاهان این منطقه که به اسم دماوند نامگذاری شده‌اند، عبارتند از: کلاه میرحسن دماوندی، کزل دماوندی، بومادران دماوندی، پیرگیاه دماوندی، ریش قوش دماوندی، فراموشم مکن دماوندی، زنگوله‌ای دماوندی، کتانی دماوندی و ماشک دماوندی. در ارتفاع ۳٬۲۰۰ تا ۳٬۵۰۰ متری، علف و بته‌های بلند و خاردار و به هم پیوسته وجود دارند. برخی از انواع بته‌های خاردار دماوند عبارتند از: کلاه میرحسن دماوندی، خارپشتی، گونه‌های هزارخار (مانند گون)، بته‌های بنفش‌رنگ اسپرس پشته‌ای و گچ دوست گل سنگی. از گونه‌های ورموت (افسنتین) نیز در دماوند وجود دارند که عبارتند از: درمنه کوهی، درمنه معطر، درمنه کوهسری و گونه فراوان درمنه شرقی. برخی دیگر از گونه‌های گیاهای دماوند عبارتند از: کاج آلپ، اسپرس کوهی نیمه کروی، گون، یاسمن صخره‌ای، ازمکی کوهسری، پیربهار دنایی، شبدر شاه بلوطی، ترشک کوهسری، دغدغک البرزی، پلاخور بوته‌ای، گالش انگور، تیره گل، نسترن وحشی، قفقازی، رُز گردآلود، گز، علف بره، چمن آراراتی، چمن گندمی آسیای مرکزی، جاروی علفی بامی، علف قرمز، جو چمنزار، ملیکای بی زبانک، علف صورتی، چاودار هراتی، شبه یولاف شکننده، ریش سنبل، خشخاش طناز، شکرتیغال و شکرتیغال مشهدی، چون جاشیر، سریش و در جاهای مرطوب زبان طلا، پیرسنبل، قدومه پرشاخه، جعفری فرنگی معطر، بادرنجبویه دنایی، خاکشیر تلخ کوتوله، گل بی مرگ طلایی، پنجه برگ نقره گون، آزاد بری، پنجه برگ همدانی، دنایی، سنبله ارغوانی و مینای پرکپه برگ نقره‌ای. دامنه کوه دماوند در ارتفاع ۲٬۰۰۰ تا ۳٬۵۰۰ متری کاملاً پوشیده از شقایق است. این شقایق منحصربه‌فرد، در دنیا شناخته شده‌است و با نام شقایق لار و رینه در کتاب‌های معتبر گیاه‌شناسی جهان به ثبت رسیده. همچنین این منطقه از لحاظ مرتع و چراگاه بسیار غنی است؛ حتی در ارتفاعات بلند دماوند نیز (زیر چهار هزار متر) از این بابت فقر چندانی وجود ندارد.

پوشش جانوری

این منطقه به دلیل موقعیت ویژه آن که از شمال به جنگل و از جنوب به کوه‌های هم‌مرز کویر مشرف است، میزبان انواع مختلفی از جانوران است، از جمله:

جانوران شکارچی چهارپا روباه، شغال، سگ و گرگ در پیرامون دماوند پراکنده‌اند. این جانوران تا ارتفاع ۴٬۰۰۰ متری کوه دماوند هم دیده می‌شوند. در این منطقه خرس هم وجود دارد، اما بیشتر در غرب و شمال دیده می‌شود و از ارتفاعات بلند دوری می‌کند.

جانوران گیاه‌خوار کل‌وبز، قوچ‌ومیش، گراز، خرگوش. به جز گراز و خرگوش که در دشت‌های کوهپایه‌ای کوه دماوند زندگی می‌کنند، دیگر جانوران، فصل‌های گرم را در ارتفاعات سپری کرده و با سرد شدن هوا به مرور ارتفاع کم می‌کنند. این جانوران تا ۵٬۰۰۰ متری هم بالا می‌روند.

پرندگان از پرندگان شکارچی، عقاب طلایی و جغد را می‌توان نام برد. دیگر پرندگان این منطقه تیهو، کبک، بلدرچین، سینه‌سیاه و طوطی دارکوب هستند.

دیگر جانوران تقریباً ۵ نوع مار، انواع عقرب، بزمجه، خفاش و انواع خانوادهٔ موش‌ها و گورکن در این منطقه دیده می‌شوند. بیشتر گزنده‌های این محدوده سم مهلکی ندارند؛ به‌طوری‌که حتی نیش خطرناک‌ترین خزنده‌ها نیز تا چند ساعت پس از گزش قابل درمان است. در کوه دماوند، گزندگان در ارتفاعات بالاتر از ۴٬۰۰۰ متر، بسیار کم به چشم می‌خورند.

بر روی قلّه دماوند، لاشه یخ‌زده چند حیوان دیده می‌شود. این لاشه‌ها چندین سال است که در این مکان دیده می‌شوند و شامل حیواناتی مانند گوسفند و بز کوهی است. دلیل راه‌یابی این حیوانات به قله کوه دماوند و مرگ آن‌ها به خوبی مشخص نیست؛ شاید به دلیل وجود گوگرد، سرما، گرسنگی یا دلایل دیگری مرده باشند.

آتشفشان

دماوند، یک کوه آتشفشانی مطبّق و نیمه‌فعال است که عمدتاً در دوران چهارم زمین‌شناسی موسوم به دوران هولوسین تشکیل شده و نخستین فوران آن، نزدیک ۱٫۷۸ میلیون سال پیش، رخ داده‌است. با این وجود، بیشترین شمار فوران آن طی ۶۰۰ هزار الی ۲۸۰ هزار سال قبل رخ داده و عمر این کوه با استفاده از روش کربن ۱۴ دست‌کم ۳۸٬۵۰۰ سال برآورد شده‌است.وجود چندین چشمه گوگردی و چشمه‌های آب گرم، از شواهد نیمه‌فعال بودن این آتشفشان است.بیشترین و عمده‌ترین فعالیت آتشفشانی این کوه نزدیک به ۱۰٬۰۰۰ سال پیش روی داده که سبب شکل‌گیری آن شده‌است.

قطر دهانه این آتشفشان در حدود ۴۰۰ متر استکه دریاچه‌ای از یخ آن را پوشانده و دودخان‌هایی در اطراف آن وجود دارد. همچنین نشانه‌هایی از وجود دهانه‌های قدیمی و کاسه‌های آتشفشانی در پهلوهای جنوبی و شمالی کوه ملاحظه می‌شوند که قطر کاسه شمالی به ۹ کیلومتر می‌رسد.

مسیرهای اصلی صعود:

برای رسیدن به قله دماوند، راه‌های مختلفی وجود دارند که شناخته‌شده‌ترین آن‌ها این جبهه‌ها هستند:

• جبهه شمالی؛ مسیر صعود این جبهه از میان دو یخچال سیوله (سمت راست) و دوبی سل (سمت چپ) صورت می‌گیرد. مسیر شمالی از سنگ بزرگ واقع در جنوب غربی روستای ناندل شروع می‌شود. این مسیر دو جان‌پناه در ارتفاع‌های ۴۰۰۰ متر معروف به جان‌پناه۴۰۰۰)) و ۴۷۰۰ متر (معروف به جان‌پناه ۵۰۰۰) دارد. ابتدای مسیر دشت ناندل است و مسیر قبل و بعد از جان‌پناه ۵۰۰۰ با دست به سنگ همراه است. این مسیر به غیر از گوسفند سرای ابتدایی آب آشامیدنی ندارد و در قسمت‌های پایانی شیب زیادی دارد که منجر به سنگینی کوله و سختی صعود است.
• جبهه شمال شرقی؛ مسیر شمال شرقی به نسبت مسیرهای دیگر طولانی‌تر است. این مسیر از روستای حاجی دلا در شمال قله آغاز می‌شود و پس از عبور از گوسفند سرا و دشت چمن بهجان‌پناه تخت فریدون می‌رسد و پس از جان‌پناه تخت فریدون با تراورس یخچال عروسکا در انتهای مسیر با یال شمالی یکی می‌شود و به قله می‌انجامد. برگشت از مسیر شمال شرقی معمولاً به علت وجود شن اسکی بزرگ از سمت روستای گزنه و منطقه استله سر انجام می‌گیرد.
• جبهه غربی؛ مسیر غربی از پارکینگ در ارتفاع حدود ۳۴۰۰ متر آغاز می‌شود و پس از حدود ۳ ساعت کوهپیمایی بهپناهگاه سیمرغ می‌رسد و با ادامه مسیر بر روی یال غربی به قله منتهی می‌شود. در پناهگاه سیمرغ آب وجود دارد و شیب انتهای مسیر غربی به نسبت زیاد است.
• جبههٔ جنوبی؛ از سمت جنوب شرقی کوه. پلور،رینه، گوسفندسرا و بارگاه سوم در این مسیر قرار می‌گیرند. رایج‌ترین و پرترددترین مسیر صعود به دماوند مسیر جنوبی است. کوهپیمایی این مسیر از مکانی موسوم به دوراهی آغاز می‌شود که در آن راه خاکی به سمت مسجد، از مسیر آسفالت وصل‌کننده پلور و رینه جدا می‌شود. پس از عبور از مسجد و گوسفندسرا به بارگاه سوم می‌رسد و پس از آن با صعود از یال مستقیم جنوبی و عبور از کنار آبشار یخی به تپه گوگردی و در نهایت قله می‌انجامد. پاکوب‌های این مسیر به علت تردد بالا بسیار واضح و همچنین درگیری با سنگ در این مسیر وجود ندارد.

آسان‌ترین این مسیرها جبهه جنوبی و سخت‌ترین آن‌ها جبهه شمالی است. سه جبهه شمالی، جنوبی و شمال شرقی در نزدیکی روستاها قرار گرفته‌اند و همچنین همگی دارای جان‌پناه در میان راه هستند . در مسیر جنوبی، آبشاری وجود دارد که همه سال یخ‌زده‌است و تنها در تابستان‌های بسیار گرم، جاری می‌شود که به همین دلیل به آن آبشار یخی گفته می‌شود. این آبشار با قرار داشتن در ارتفاع ۵۱۰۰ متری، از نظر ارتفاع از سطح دریا مرتفع‌ترین آبشار خاورمیانه است.

پناهگاه‌ها.

تاکنون ۷ جان‌پناه و پناهگاه در مسیرهای اصلی صعود دماوند ساخته شده‌است که عبارتند از.

• مسجد صاحب الزمان که در سال ۱۳۷۱ و در ارتفاع ۳۰۰۰ متری یال جنوبی ساخته شده‌است.
• جان‌پناه بارگاه سوم (قدیم) که در سال ۱۳۴۶ و در ارتفاع ۴۲۰۰ جبهه جنوبی ساخته شده‌است. این پناهگاه به علت سقوط بهمن در زمستان سال ۱۳۵۱ از بین رفت و پس از یک سال، بنای سنگی جایگزین آن شد. در پیرامون آن مکان‌هایی برای چادر زدن آماده شده‌است.
• پناهگاه بارگاه سوم (جدید) که در سال ۱۳۸۷ و حدود ۵۰ متر بالای جان‌پناه قدیم (بارگاه سوم) در یال جنوبی ساخته شده‌است. این پناهگاه شامل اتاق‌های کمک‌های اولیه، انبار کوله، انبار عمومی، غذاخوری، آشپزخانه، ظرفشویی کوهنوردان، اتاق مدیریت، اتاق خواب عمومی، اتاق خواب اختصاصی و سرویس بهداشتی عمومی است.
• پناهگاه سیمرغ که در سال ۱۳۷۴ و در ارتفاع ۴۲۰۰ متری جبهه غربی ساخته شده‌است.
• جان‌پناه تخت فریدون که در سال ۱۳۵۵ و در ارتفاع تقریبی ۴۴۰۰ متری از یال شمال شرقی ساخته شده‌است.
• جان‌پناه فلزی ۴۰۰۰ که در سال ۱۳۶۰ و در ارتفاع ۴۰۰۰ متری یال شمالی ساخته شده‌است.
• جان‌پناه فلزی ۵۰۰۰ که در ارتفاع ۴۶۳۰ متری یال شمالی ساخته شده‌است ولی معروف به جان‌پناه ۵۰۰۰ است.

به علاوه قرارگاه‌های کوهنوردی پلور در جبهه غربی و رینه در جبهه جنوبی تسهیلاتی مانند وسیله رفت‌وآمد تا پای صعود، امکان شب‌مانی و راهنمای کوهنوردی ارائه می‌دهد.

گـزارش برنامـه :

چهارشنبه شب ساعت ۳۰/۱۱ به همراه ۱۳نفر از همنوردان خوب باشگاه با یک دستگاه مینی بوس اراک  را به مقصد ناندل ترک کردیم. روستای ناندل مبدا صعود از مسیرهای شمالی و شمال شرقی بوده و برای بسیاری از کوهنوردان شناخته شده می‌باشد. در جاده هراز و پس از امام‌زاده هاشم و پلور به سمت آمل حرکت می‌کنیم. پس از تونل شماره ۸ یک جاده فرعی در سمت چپ جاده به سمت روستاهای حاجی دلا، میان‌ده و ناندل می‌رود ،جاده پر پیچ و خم را طی کرده و در ساعت ۳۰/۸ به روستای ناندل رسیدیم .طبق هماهنگی که با آقای صالحی داشتم به منزل ایشان رفته و آماده حرکت شدیم. از ناندل تا گوسفندسرای گردنه سر کمتر از یک ساعت نیسان سواری داریم. مسیر فوق العاده زیبایی را طی کرده و به گردنه سر می‌رسیم.در گردنه سر کوله‌های خود را به قاطرها سپرده و با یک کوله سبک و وسایل مورد نیاز در ساعت ۵/۱۱به سمت جانپناه تخت فریدون حرکت کردیم. مسیر جاده را ادامه داده و مقداری بالاتر در کنار یک منزل سنگی برای صبحانه توقف کردیم . سپس ادامه مسیر را از پاکوب ادامه دادیم. آسمان صاف بود و تابش آفتاب و هوا مطبوع پیمایش مسیر را راحت تر و زیباتر کرده بود. در برخی قسمت‌ها یال شمالی دماوند و جانپناه ۴۰۰۰ نیز در یال مجاور مشاهده می‌شود. در ادامه مسیر پاکوب دو قسمت می‌شود که از پاکوب سمت چپ ارتفاع می‌گیریم. مسیر نسبتا طولانی، پر شیب و با پاکوب مشخص را ادامه داده و در فواصل مناسب و زمان‌های مورد نیاز استراحت‌های کوتاهی داشتیم. در ادامه این مسیر ساعت ۱۵ به منطقه مسطح و سرسبزی به نام دشت سبزه‌لش (یا به زبان محلی سبزه دشت)رسیده و با توجه به بررسی های بعمل آمده و شرایط کرونا تصمیم گرفتیم در منطقه دشت سبزه لش چادرها را برپا کنیم تا از شلوغی و تجمع کوهنوردان در تخت فریدون دور بمانیم . در این دشت آب یخچال قابل استفاده بوده و برای شبمانی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. در اغلب موارد از این منطقه برای شبمانی پس از صعود استفاده می‌شود.از این دشت تا جانپناه تخت فریدون در حدود یک ساعت زمان فاصله داریم. مسیر را ادامه داده و از آنجا که در اطراف جانپناه شلوغ و تعداد زیادی چادر نصب شده بود مقداری قبل از جانپناه و در سمت راست یخچال، در کنار کمپ پیشرفته دماوند محل مناسبی برای چادر زدن و شبمانی انتخاب می‌کنیم. بلافاصله چادرها را برپا کرده و هرکس به فراخور حال خود به استراحت و یا خوردن خوراکی پرداختند. مقداری استراحت کرده و قبل از تاریکی هوا برای هم هوایی مقداری ارتفاع می‌گیریم و دوباره به چادرها باز گشتیم. کوله‌های صعود را برای صعود فردا آماده کرده و شب آرامی را پشت سر می‌گذاریم.

سحرگاهان از خواب بیدار شدیم و مقدمات صعود خود را فراهم می‌کنیم و ساعت ۳۰/۴ به سمت قله حرکت کردیم. بعد از یک ساعت پیمایش جانپناه تخت فریدون را پشت سر گذاشته و از مسیر پاکوب ارتفاع می‌گیریم که کم‌کم مهر تابان به زیبایی هرچه تمام‌تر طلوع می‌کند.شاید مشخصه و ویژگی اصلی مسیر شمال شرقی دره و یخچال عظیم یخار باشد که متاسفانه در سال‌های اخیر از حجم این یخچال به مقدار قابل توجهی کاسته شده است. در این مسیر از روی یال سمت راست دره یخار مسیر را به سمت قله طی می‌کنیم. در مواردی که با دو پاکوب مواجه شدیم و پاکوب سمت راست یا همان پاکوبی که از دره فاصله دارد را انتخاب کردیم. بخصوص در مسیر بازگشت امکان اشتباه و مواجه شدن با مخاطره و مشکل وجود دارد. در این مسیر و از برخی قسمت‌ها جانپناه ۵۰۰۰ بر روی یال شمالی در سمت راست دیده می‌شود.

با افزایش ارتفاع مسیر پاکوب از میان صخره‌ها و سنگ‌ها عبور می‌کند که البته نیازی به دست به سنگ شدن نیست. مسیر را از پاکوب و از روی یال طی می‌کنیم و با عبور از چند تپه سنگی و صخره‌ای که در برخی جاها هم مسیر باریک می‌شود و با پایان یال مشرف به دره یخار به بام برفی دماوند می‌رسیم. بام برفی پهنه‌ای برفی است که از شمال غربی تا شمال شرقی دماوند از ارتفاع ۵۳۰۰ متر به بالا کشیده شده و یخچال‌های شمالی دماوند شامل دوبیسل و سیوله نیز در اینجا به هم می‌رسند که با توجه به شکل آن به یخچال عروسک‌ها نیز مشهور است. البته متاسفانه در سال‌های اخیر از حجم برف آن به مقدار قابل ملاحظه‌ای کاسته شده است.در ادامه لازم است از روی یک یخچال به سمت راست تراورس کنیم. قسمت‌های پایینی یخچال عرض کمتری دارد و برای عبور مناسب‌تر است. از اینجا به بعد بر شیب مسیر افزوده شده و از سرعت تیم می‌کاهد و لازم است در فواصل کوتاه‌تری توقف کرده و مقداری استراحت کنیم. در ادامه مسیر و هرازگاهی با تغییر وزش باد بوی گوگرد به مشام می‌رسد و مژده صعود می‌دهد.هرچه بالاتر می‌رویم به یال شمالی نزدیک‌تر می‌شویم تا اینکه دقایقی قبل از رسیدن به قله مسیر شمالی و شمال شرقی به هم ملحق می‌شوند. با ادامه مسیر در ساعت ۱۲ بر فراز بام ایران زمین و دماوند باشکوه و زیبا قرار گرفتیم . باز هم صعودی دیگر و باز هم حس وصف ناشدنی دیگر..قطعا حس همنوردانی که برای اولین بار صعود می‌کند متفاوت است. آنها با تلاش و همت بالای خود صعود کرده و ترکیبی از حس شادی، غرور و تواضع، خستگی و نشاط همراه با افتخار را در خود دارد. ساعتی بر فراز قله هستیم و ضمن بازدید از قسمت‌های مختلف مانند کاسه قله و دهانه گوگردی به ثبت این خاطره و عکاسی پرداختیم. مسیر بازگشت را از همان مسیری که صعود کردیم در پیش می‌گیریم. فقط لازم است در چند قسمت به مواردی توجه کنید. اکثر حوادث و رخدادهای دلخراش در مسیرهای بازگشت رخ می‌دهد و این ناشی از خستگی و از دست رفتن انرژی و عدم توان تصمیم‌گیری صحیح و مناسب در این وضعیت است . لازم است توجه داشته باشید که به سمت مسیر شمال شرقی بازگردید. در همان ابتدا مسیر شمال شرقی از مسیر شمالی جدا می‌شود و لازم است به این مورد توجه شود که به سمت یال شمال شرقی بروید. هنگام فرود مراقب باشید که با گام‌برداری خود سنگ‌ها را جابجا نکنید تا احتمال سقوط آن‌ها بر روی کوهنوردان پایین‌تر کاهش یابد. پس از بام برفی و رسیدن به تپه‌های سنگی و صخره‌ای بهترین مسیر را برای فرود انتخاب کنید و توجه داشته باشید که به سمت یخچال یخار منحرف نشوید. قطعا انتخاب مسیر مناسب نیاز به دانش و تجربه کافی در کوهنوردی دارد. در مسیر بازگشت و در اغلب موارد مسیر پاکوب از روی یال و یا سمت چپ یال می‌باشد. همچنین عجله در کاهش ارتفاع ضمن تشدید علائم ارتفاع زدگی احتمال خطا در انتخاب مسیر را افزایش می‌دهد.با عبور از تپه‌های سنگی در مسیر جانپناه تخت فریدون قرار گرفته و سپس به سمت محل استقرار چادرها می‌رویم. پیش بینی کرده بودم که بلافاصله چادرها را جمع کرده و به سمت ناندل بازگردیم پس از استراحت کوتاهی در ساعت ۲۰ به سمت گردنه سر حرکت کردیم و در ساعت ۱۱ به گردنه سر رسیده و از گردنه سر نیز با نیسانی که از پیش هماهنگ کرده بودیم راهی ناندل شدیم . پس از رسیدن به منزل آقای زارعی راننده نیسان نیز آماده حرکت شده و به سمت اراک حرکت کردیم .

این صعود را به همنوردان خوب و پرتوانم تبریک می‌گویم. جبهه شمال شرقی یکی از زیباترین مسیرهای صعود دماوند و البته یکی از طولانی‌ترین مسیرهای اصلی صعود این قله می‌باشد. خداوند را بخاطر این برنامه زیبا و این صعود عالی که با موفقیت و سلامتی همه همنوردانم همراه بود سپاسگزارم و امیدوارم این گزارش برای شما خوانندگان مفید باشد. به امید دیدار..